Scandinavië : het paradoxale systeem

mdat het aandeel van hernieuwbare energie veel hoger ligt dan het Europese gemiddelde, worden Zweden, Denemarken en Noorwegen geregeld als voorbeeld genoemd. Zij waren de eersten die begin jaren negentig een CO2-belasting invoerden (hoewel die in de meeste EU-lidstaten nog steeds niet bestaat!), en zij geven ons ook geregeld les in milieuburgerschap. Of solidariteit. Zoals de onderlinge koppeling van de elektriciteitsnetten: als het in Denemarken niet waait, dan doet Kopenhagen een beroep op Noorse waterkracht of Zweedse kernenergie. De uitwisseling tussen de drie komt ook op veel andere niveaus tot uiting. En dan is er nog de deugdzame houding die wij hen zo benijden: de straten van Oslo, zo groen en zo stil, waar de elektrische auto de overhand heeft gekregen, de ongerepte natuur en het gedrag van een hele samenleving die beweert ecologisch vooruitstrevend te zijn. Maar er is nog een andere kant aan het verhaal. Neem Noorwegen, dat wordt beschouwd als een model in de strijd tegen klimaatverandering: is dat land niet een van de grootste uitvoerders van CO2 in de wereld? Het is een vraag die niemand aldaar graag hoort, want bijdraagt tot het schuldige geweten van een groeiend deel van de bevolking dat in deze petromonarchie leeft.

1.125 miljard in activa

Noorwegen zit vol fjorden, rivieren en beken. Hydro-elektriciteit, met duizend centrales, volstaat om een grondgebied van 385.199 km2 met nauwelijks 5,5 miljoen inwoners van energie te voorzien. In dit opzicht lijkt het koninkrijk van Harald V sterk op Québec, ook een gigantisch waterreservoir dat bijna zelfvoorzienend is. Maar omdat goede dingen nooit alleen komen, is Noorwegen ook ongelooflijk rijk aan zwart goud, dat het sinds 1966 uit alle omringende zeeën heeft gewonnen. De boringen zijn begonnen voor de kust van Stavanger en hebben zich sindsdien uitgebreid tot de Arctische wateren ondanks protesten van NGO's die vrezen voor een voorheen ongeschonden ecosysteem. De autoriteiten schenken er nauwelijks aandacht aan, vooral omdat ze naast hun olierijkdom ook nog eens relatief grote gasvoorraden hebben. Aangezien het land praktisch geen behoefte heeft aan deze fossiele brandstoffen, vooral nu elektromobiliteit de norm is geworden (zie kader), wat doet het dan met de ruwe olie die uit de grond wordt gehaald? Het verkoopt die in het buitenland. Het staatsbedrijf Equinor is een van de machtigste distributeurs van ruwe olie ter wereld geworden, waardoor Noorwegen aanzienlijke inkomsten kan opstrijken: een jackpot die alle wereldleiders doet dromen. De jackpot heeft een naam: GPFG, het rijkste van alle soevereine fondsen (vóór Canada en de VS) met meer dan 1.125 miljard euro aan activa! Noorwegen behoort echter niet tot de OPEC. Het staat het land dus des te meer vrij om strategische keuzes te maken die zeer aanvechtbaar zijn. Hoewel Noorwegen al 83 offshore--locaties beheert, zoekt zij er nog steeds meer, in tegenstelling tot autoriteiten zoals het IEA, die oproepen tot een stopzetting van alle exploratie om de opwarming van de aarde te beperken.

Noodzakelijk kwaad

U zult toegeven dat er sprake is van een zekere incoherentie bij een regering die streeft naar koolstofneutraliteit in 2050 en een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen met 55 procent in 2030. Schoon in eigen land, vervuiler buiten de grenzen... het is een smet op het blazoen. Natuurlijk verplicht het parlement premier Erna Solberg om ethische verplichtingen na te komen, maar dat weerhoudt het staatsinvesteringsfonds er niet van om belangen te nemen in bedrijven van twijfelachtige integriteit. Mevrouw Solberg antwoordt dat deze investeringen gerechtvaardigd zijn omdat zij winstgevend zijn. Geld heeft geen geur, dat is algemeen bekend. En als het een kwaad is, dan is het een noodzakelijk kwaad. De Staatssecretaris van de Schatkist voegt hieraan toe: "De olie- en gasinkomsten zijn het spaargeld van het Noorse volk, wij zorgen voor de toekomstige generaties. De oppositie heeft, zoals te verwachten was, een andere mening. De Groenen zijn van mening dat het staatsinvesteringsfonds uitsluitend moet worden bestemd voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie. Andere stemmen doen een beroep op Noorwegen om landen te helpen die reeds te lijden hebben onder de opwarming van de aarde. 

Financiële buffer

Men kan natuurlijk een zeer somber beeld schetsen van de Noorse houding, maar men moet erkennen dat er enkele positieve stappen vooruit zijn. Ten eerste voert Equinor aan dat haar olie in de productiefase een van de groenste is: zij stoot slechts 9 kilo CO2 per vat uit, vergeleken met een wereldgemiddelde van 18 kilogram. Deze vermindering is met name bereikt door de elektrificatie van offshore-platforms. De multinational verwijst ook naar de inspanningen op het gebied van koolstofopvang en -opslag. De regering wil zich met haar financiële buffer voorbereiden op het post-olietijdperk: een niet zo verre termijn, hooguit tien jaar. Industriële projecten worden bestudeerd, zoals de omschakeling van de scheepsbouwindustrie op een nieuwe generatie elektrische boten. En natuurlijk moeten de inkomsten uit het GPFG worden gebruikt om de energietransitie te versterken.  

SOS Groenland

Buurland Denemarken heeft de nakende stopzetting van zijn olieproductie afgekondigd... wat Erna Solberg doet glimlachen. “Makkelijk gezegd als de velden toch al uitgeput zijn,” antwoordt de Noorse premier. Politiek gezien is er inderdaad geen moed voor nodig, want de bron is toch al opgedroogd. En dat is niet verkeerd. Maar we mogen niet vergeten dat de Denen nooit op offshore-boringen hebben vertrouwd om hun bevoorrading veilig te stellen. Al in 1973 vertrouwden zij op hernieuwbare energiebronnen en drie jaar later bevestigden ze deze keuze door kernenergie te weigeren. Sindsdien heeft windenergie zich verder ontwikkeld. Windenergie aan land, ja, en vooral drijvende windenergie. Het eerste offshore-windmolenpark ter wereld werd in 1999 geopend in Vindeby, bij het eiland Lolland. Het grootste van deze parken bevindt zich vandaag in Anholt, met 111 windturbines met een vermogen van 400 MW. Denemarken is ook sterk betrokken bij biogas, biomassa en getijdenenergie, en zegt bereid te zijn de investeringen in hernieuwbare energie te gebruiken om tegen 2030 ten minste de helft van zijn energieverbruik te dekken. De klimaatverandering is zorgwekkender dan ooit nu het ijs op Groenland deze zomer is gesmolten: alleen al op 27 juli verloor de ijskap 8,5 miljard ton aan oppervlaktemassa. Dit is genoeg om heel Florida met 5 centimeter water te bedekken…

“Goede leerling”-index

Dan is er nog Zweden. Zeer proactief slaagt het land erin zijn bevolking te verenigen rond de energietransitie. De laatste verhoging van de CO2-belasting werd zonder echt protest goedgekeurd: amper enkele punten van kritiek kwamen van rechts, in zijn rol om de initiatieven van de centrum-linkse regering af te remmen. In 2019 werd het land door de VN als eerste gerangschikt in de “Climate Change Performance Index”op basis van een berekening waarbij het energieverbruik, het budget voor de transitie en de CO2-uitstoot bij elkaar worden opgeteld. En aangezien het sinds 1998 aan talloze onderzoeksprogramma's werkt (biomassa, biogas, warmtepompen, windenergie, biobrandstoffen), heeft Zweden zich ertoe verbonden om binnen tien jaar af te stappen van fossiele brandstoffen. Ten laatste in 2035. Het zal ook moeten stoppen met de exploitatie van turf, waarvan de verbranding veel koolstofdampen uitstoot. Maar afgezien daarvan is het plaatje heel mooi. n